Faaidooyinka Caafimaad Toonta ama Garlic
Toonta (Garlic) waa dhir caafimaadkeeda iyo daryeelka jirka aad loogu amaano tan iyo qarniyo hore. Waxa ay ka mid tahay geedaha dawooyinka dabiiciga ah ee loo adeegsado cunnada iyo daawada, iyadoo leh faa’iidooyin badan oo dhinacyo badan taabanaya. Toonta waxa ay kaalin weyn ka qaadataa horumarinta caafimaadka guud, xoojinta difaaca jirka, hoos u dhigidda cadaadiska dhiigga, yareynta bararka, iyo xakameynta bakteeriyada iyo fayrasyada. Qormadan waxay si faahfaahsan u sharraxaysaa faa’iidooyinka caafimaad ee toonta iyo sida loo adeegsan karo si wax ku ool ah.
Toonta waxa ay hodan ku tahay walxo dabiici ah oo faa’iido leh sida allicin, taas oo ah maadada ugu firfircoon ee toonta laga helo. Allicin waxa ay leedahay awood adag oo ka hortag iyo daweyn u leh bakteeriyada, fayrasyada, fangaska iyo xanuunno kale oo badan. Waxa ay toonta ka dhigtaa dawo dabiici ah oo lagula tacaalo caabuqyada kala duwan ee ku dhaca jidhka. Dad badan ayaa u adeegsada toonta si ay uga hortagaan durayga, hargabka iyo infekshannada kale ee neef-mareenka.
Toonta waxa ay si weyn uga qayb qaadataa hoos u dhigista cadaadiska dhiigga. Cilmi baarisyo badan ayaa muujiyey in dadka qaba dhiig karka sare uu cadaadiskooda si dabiici ah hoos ugu dhaco haddii ay si joogto ah u cunaan toon. Maadada allicin waxay gacan ka geysataa ballaarinta xididdada dhiigga taasoo u suurtagelisa dhiigga inuu si fudud u qulqulo, isla markaana hoos u dhigta culayska saaran wadnaha. Tani waxa ay ka hortagtaa cudurrada wadnaha sida istaroogga iyo wadne xanuunka.
Sidoo kale, toonta waxay caawisaa dhimista dufanka xun ee dhiigga (LDL cholesterol), iyadoo kor u qaadda dufanka wanaagsan (HDL cholesterol). Arintani waxa ay si toos ah uga qayb qaadataa ilaalinta halbowlayaasha dhiigga iyo yareynta khatarta ah in ay xirmaan. Cunista toonta waxay si tartiib tartiib ah u hagaajin kartaa dheelitirka dufanka jirka, taasoo keenta caafimaad wadne oo wanaagsan.
Toonta waxa ay sidoo kale leedahay awood ah in ay xoojiso habka difaaca jirka. Maaddooyinka antioxidant-ka ah ee ku jira toonta waxay kor u qaadaan awoodda jirka ee la dagaallanka cudurrada. Dadka si joogto ah u cunaa toon ayaa laga yaabaa in ay yareeyaan fursadda ay ku qaadi karaan hargab ama cudurro kale oo daciifiya difaaca. Allicin iyo sulfur-ka toonta ku jira waxay kiciyaan unugyada difaaca ee jirka, taasoo la micno ah in toonta si dabiici ah u kiciso nidaamka difaaca.
Intaa waxaa dheer, toonta waxa ay leedahay saameyn ka hortag u leh kansarka. Daraasado qaar ayaa muujiyey in dadka si joogto ah u cunaa toon ay leeyihiin khatar yar oo ku aaddan qaadista kansarrada qaar sida kansarka caloosha, mindhicirka iyo kansarka naasaha. Maadada allicin waxay joojisaa koritaanka unugyada kansarka, isla markaana gacan ka geysataa burburinta unugyada cudurka horumaraya. Inkasta oo cilmi-baaristu wali socoto, hadana natiijooyinka hordhaca ah waa kuwo rajo leh.
Toonta waxa ay si weyn u wanaajisaa dheefshiidka. Waxay kicisaa dheecaannada dheefshiidka, waxayna ka caawisaa in cuntada si fiican loo shiido. Sidoo kale, toonta waxay yaraysaa gaaska iyo calool istaagga. Dadka caloosha xasaasiga ah leh waxay si deggan u isticmaali karaan toon yar oo la kariyey si ay uga helaan nafis.
Dhanka sonkorta dhiigga, toonta waxa ay leedahay awood ay ku caawiso xakameynta heerarka sonkorta dhiigga. Dadka qaba macaanka waxay toonta uga faa’iidaysan karaan in ay la socdaan heerka sonkorta. Tani waxay muhiim u tahay in laga hortago dhibaatooyinka ay keeni karto sonkorowga sida dhaawaca aragga, kilyaha, iyo neerfayaasha.
Toonta waxa kale oo lagu yaqaanaa yaraynta bararka iyo xanuunka. Dadka qaba xanuunnada daba-dheeraada sida arthritis-ka ama xanuunka kala-goysyada ayaa ka faa’iidaysan kara isticmaalka toonta maadaama ay leedahay walxo lid ku ah bararka. Waxay yareyn kartaa dareenka xanuunka waxayna hagaajin kartaa dhaqdhaqaaqa jirka.
Dhanka caafimaadka maqaarka, toonta waxa loo adeegsan karaa in lagu daaweeyo finan, finan-gare iyo dhaawacyo yaryar. Marka toonta la shiido oo la mariyo maqaarka, waxay la dagaallantaa bakteeriyada sababta finan-ka, waxayna yareysaa caabuqa maqaarka. Si kastaba ha ahaatee, toonta waa in si taxadar leh loo isticmaalo marka la mariyo maqaarka si looga fogaado gubasho ama xasaasiyad.
Sidoo kale, toonta waxay ka caawisaa dadka raba in ay miisaanka iska yareeyaan. Waxay hoos u dhigtaa rabitaanka cunno xad-dhaaf ah, waxayna kicisaa habka uu jirku u gubo dufanka. Tani waxay ka dhigeysaa toonta mid waxtar leh oo lagu darsan karo cuntada dadka doonaya miisaan dhimis caafimaad leh.
Inkastoo faa’iidooyinku badan yihiin, hadana toonta waxaa habboon in si dheellitiran loo isticmaalo. Cunista toon aad u badan waxay keeni kartaa dhibaatooyin yaryar sida matag, lalabbo, ama calool xanuun gaar ahaan marka la cuno iyadoo ceeriin. Sidoo kale, dadka qaarkood waxay la kulmaan neef ur daran ama maqaarkooda ayaa dareema xasaasiyad. Sidaas darteed, waxaa muhiim ah in si miyir leh oo dhexdhexaad ah loo isticmaalo toonta.
Gabagabadii, toonta waa geed caafimaadkeeda aad u qiimo badan yahay. Waxa ay leedahay saameyn togan oo ku saabsan wadnaha, dhiigga, habka difaaca jirka, caloosha, iyo xitaa kahortagga kansarka. Marka si joogto ah oo dheellitiran loo cuno, toonta waxay noqon kartaa qayb muhiim ah oo ka mid ah nolosha caafimaadka leh. Toonta ma aha oo keliya dhir lagu qurxiyo cuntada, balse waa dawo dabiici ah oo gacan ka geysan karta badbaadada caafimaadka bini’aadamka.
