Faaidooyinka Caafimaad Hilibka Xoolaha
Hilibka xoolaha waxa uu ka mid yahay cuntooyinka ugu muhiimsan ee nafaqo ahaan faa’iidooyinka badan u leh jirka bini’aadamka. Waa il weyn oo laga helo borotiin tayo sare leh, fiitamiino iyo macdano muhiim u ah caafimaadka guud. Faa’iidooyinkiisa caafimaad ee la xiriira hilibka xoolaha waxay si toos ah ugu lug leeyihiin horumarinta muruqyada, ilaalinta lafaha, iyo taageeridda shaqooyinka kala duwan ee jirka. Qormadan ayaa lagu faahfaahin doonaa sida hilibka xoolaha uu u saameeyo caafimaadka si wanaagsan, iyadoo si gaar ah loo eegayo nafaqooyinka ku jira iyo sida ay ugu adeegaan jirka.
Hilibku waxa uu hodan ku yahay borotiin tayo sare leh. Borotiinku waa unugyada dhisa jirka, waxaana uu door weyn ka ciyaaraa samaynta muruqyada, unugyada cusub, iyo dayactirka unugyada dhaawacma. Cunista hilibka xoolaha, gaar ahaan midka laga helo lo’da, adhiga ama geela, waxa ay jirka siinaysaa borotiin si fudud loo dheefshiidi karo. Dadka jidh-dhisayaasha ah ama dadka raba in ay miisaanka caadi ku hayaan ayaa inta badan hilib u adeegsada sidii ay u xoojin lahaayeen murqahooda.
Sidoo kale, hilibka xoolaha waxa uu qani ku yahay fiitamiinada B, gaar ahaan B12 oo muhiim u ah samaynta dhiigga cas, korriinka maskaxda, iyo shaqooyinka dareemayaasha. Fiitamiin B12 waxa uu si gaar ah uga maqan yahay cuntooyinka dhirta laga helo, taas oo ka dhigaysa hilibka mid muhiim u ah dadka aan cunin kalluun ama cuntooyin kale oo xoolo laga helo. Sidoo kale, hilibka waxa kale oo ku jira fiitamiino kale sida B6, riboflavin iyo niacin, kuwaas oo dhammaantood ka shaqeeya kor u qaadidda tamarta iyo ilaalinta caafimaadka maqaarka, indhaha iyo shaqada maskaxda.
Dhinaca macdanaha, hilibka waxa uu xambaarsan yahay bir, zinc iyo selenium. Birta ku jirta hilibka waa nooc si fudud loo nuugi karo oo jirka si toos ah uga faa’iidaysan karo. Birta ayaa muhiim u ah samaynta unugyada dhiigga cas iyo ka hortagga cudurka dhiig-yarida (anemia). Zinc wuxuu taageeraa habka difaaca jirka, wuxuuna kor u qaadaa bogsashada nabarrada iyo shaqada qanjirka taranka. Selenium-na waxa uu ka qayb qaataa ka hortagga dhaawaca unugyada iyadoo uu la dagaallamo xag-jiryada xor ah (free radicals).
Intaa waxaa dheer, cunista hilibka waxay kaalin ka qaadataa ilaalinta lafaha. Inkasta oo kalsiyum iyo fitamiin D ay lafaha muhiim u yihiin, borotiinka laga helo hilibka ayaa lafaha ka dhigaya kuwo xoog badan maadaama uu la shaqeeyo macdano kale. Dadka da’da ah gaar ahaan, hilibka wuxuu ka caawiyaa in aysan lafahoodu si degdeg ah u dumin ama u jabin.
Hilibku sidoo kale waxa uu leeyahay saameyn togan oo ku saabsan xasuusta iyo awoodda garashada. Fiitamiinta B12 iyo birta labaduba waxay muhiim u yihiin habsami u shaqaynta maskaxda. Dhibaatooyinka xagga xasuusta iyo dareenka hoos u dhaca waxaa mararka qaar lala xiriiriyaa yaraanta fiitamiin B12. Marka hilibka si joogto ah loo cuno, waxaa si joogto ah loo helayaa fiitamiinadan muhiimka ah, taasoo kor u qaadaysa firfircoonida maskaxda.
Cunista hilibka xoolaha ayaa sidoo kale taageerta caafimaadka maqaarka iyo timaha. Borotiinka iyo fiitamiinada ku jira hilibka waxa ay kor u qaadaan tayada timaha, waxaana ay caawiyaan in timo jaban ama go’an dib u koraan. Isla markaana maqaarka ayaa ka faa’iidaysta fiitamiino sida niacin iyo riboflavin oo ilaalinaya caafimaadka maqaarka, kana hortaga qallaylka iyo finan.
Waxaa intaa dheer, hilibka xoolaha waxa uu xoojiyaa tamarta guud ee jirka. Marka uu jirku helo borotiin iyo fiitamiino ku filan, wuxuu awood u yeeshaa in uu si wanaagsan u qabto hawlaha maalinlaha ah. Dadka jimicsiga sameeya ama shaqooyinka culus qabta waxay ka helaan hilibka awood iyo dib-u-soo-celin tamareed.
Inkasta oo hilibka faa’iidooyinkiisu badan yihiin, hadana waxa muhiim ah in la ilaaliyo habka loo kariyo iyo qadarka la cunayo. Hilib aad u bararsan ama si xad dhaaf ah loo shiilay waxa uu lumin karaa qaar ka mid ah nafaqooyinka, mararka qaarna wuxuu dhalin karaa dhibaatooyin caafimaad sida korodhka kolestaroolka haddii dufanka xad-dhaafka ah la cuno. Sidaas darteed, waxaa fiican in hilibka loo kariyo si caafimaad u roon sida shiil la’aan, dubis ama uumi.
Gabagabadii, hilibka xoolaha waa cunto nafaqo leh oo wax weyn ka taraysa caafimaadka bini’aadamka. Waa isha ugu weyn ee borotiin tayo sare leh, fiitamiino B ah, bir, zinc iyo macdano kale. Waxay taageertaa muruqyada, lafaha, maskaxda, iyo habka difaaca jirka. Si kastaba ha ahaatee, waxaa muhiim ah in lagu cuno si dheellitiran, loogana fogaado karinta ama cunista dufanka xad-dhaafka ah si looga fogaado cawaaqib xumo caafimaad. Hilibka xoolaha haddii si habboon loo cuno, wuxuu noqon karaa tiir adag oo lagu dhiso nolol caafimaad leh oo firfircoon
